Byonna Byolina Okumanya Ku Medabon

Medabon kika kya ddagala ly’okuggyamu embuto erisangibwa mu Kenya, Uganda ne Tanzania. Lirimu ebika by’eddagala ly’okuggyamu embuto bibiri nga teririna bulabe era nga likola bulungi mu kuggyamu olubuto.

Ennyonnyola y’ebintu

Medabon erimu eddagala lyabika bibbiri erikola ku kuggyamu embuto: Mifepristone ne Misoprostol. Mifepristone ne Misoprostol ge mannya aga bulijjo ag’eddagala lino, naye era oluusi liyitibwa amannya gaago. Eddagala lino olimira nga liri wamu okujjamu olubuto. Buli ddagala likola ekigendererwa eky’enjawulo mu kuggyamu olubuto.

• EKIKA KYA MIFEPRISTONE. Mifepristone y’empeke gy’osooka okumira ng’oggyamu olubuto nga okozesa empeke ezigyamu olubuto. Kikola nga kiziyiza obusimu obuyitibwa progesterone, obwetaagisa ennyo okukuuma olubuto. Bw’ezibikira eddagala lya ‘progesterone’, amenya olubuto lw’omu nnabaana n’eyimiriza olubuto okukula.
• EKIKA KYA MISOPROSTOL. Misoprostol y’empeke eyo’okubiri gy’omira ng’oggyamu olubuto. Olubuto bwe lumala okuggwaako eddagala lya Mifepristone, Misoprostol efulumya ebintu ebiri mu nnabaana n’abigoba nebisindika ebweru (1).

Emigaso gy’a medabon

Medabon ngeri ya bulabe ngeri etalina bulabe era ekola bulungi okugyamu olubuto. Mu ngeri y’emu, ekozesebwa nnyo era esemba mu basawo eri abantu abanoonya okuggyamu embuto.

Ebyembi, abantu obukadde 21 be baggyamu embuto ezitali za bukuumi era mu ngeri emenya amateeka buli mwaka. Okuggyamu embuto ezitali za bukuumi kukolebwa mu mbeera ez’akabi abakozi abatalina bukakafu nga bakozesa enkola ezitasaana. Okuggyamu embuto mu ngeri etali nnungi kiviirako abantu abalina embuto nga 50,000 okufa buli mwaka (2). Kyokka enkola ya Medabon nkola ya kuggyamu lubuto etali ya bulabe era mu bujjuvu ereeta ebizibu ebitonotono era eby’akaseera obuseera byokka.

Medabon era ekuweereza eby’ekyama n’okubudaabudibwa bwe kituuka ku kuggyamu olubuto. Enkola endala ey’okuggyamu embuto ng’oggyeeko okukozesa Medabon y’enkola y’okuggyamu embuto mu ddwaaliro era wadde nga ekola bulungi, eyinza obutatuukirirwa buli muntu. Nga olina Medabon, osobola okumira empeke z’okuggyamu embuto mu kyama ne mu kifo ky’oyagala, era teweetaaga kutegeka ntambula oba buyambi nga bw’okola ku nkola yo kugenda mudwaliro. Okugatta ku ekyo, olw’okuba kisobola okukolebwa awaka, oyinza okuba nga weeyagaza era n’ofuna enkola y’obuyambi mu kiseera ky’enkola eno.

Medabon nayo ekola nnyo okumalawo olubuto. Bwe kitwalibwa mu ngeri entuufu, kumpi bulijjo kiviirako okuggyamu embuto obulungi (3).

Bbeeyi ya Medabon eri etya?

Bbeeyi ya Medabon etera okuba wansi nnyo, naye ejja kwawukana okusinziira ku kifo ky’olimu. Amawanga ag’enjawulo galina amateeka ag’enjawulo agakwata ku kuggyamu embuto, era kino nakyo kiyinza okukosa bbeeyi y’empeke zino.

Nkozesa ntya eddagala kya Medabon?

Okukozesa Medabon, sooka otandike ng’omira empeke ya Mifepristone. Empeke eno esangibwa nga ya 200 mg. Okumira empeke eno kijja kuziyiza eddagala lya progesterone n’okukomya olubuto okukula. Kiteekateeka nnabaana okukonziba n’omumwa gwa nnabaana okugonza n’okugaziwa. Bw’omala okumira Mifepristone, linda essaawa 24–48 nga tonnamira Misoprostol. Singa osesema mu ddakiika 30 ezisooka ng’omira Mifepristone emu, kirabika empeke eno tegenda kukola, era mu mbeera eno, ojja kwetaaga empeke endala eya Mifepristone.

Waliwo empeke za Misoprostol nnya eza 200 mcg. Oyinza okwetaaga empeke za Misoprostol eziwera, okusinziira ku bbanga ly’oli mu lubuto (5). Empeke za Misoprostol ennya ziteeke wansi w’olulimi lwo okumala eddakiika 30 nga tonnamira bisigalira n’amazzi. Singa osesema mu ddakiika 30 ezisooka ng’omaze okumira empeke ennya, kirabika tezijja kukola, era mu mbeera eno, ojja kwetaaga empeke endala nnya eza Misoprostol.

Bw’oba osesema mu ddakiika 30 ezisooka ng’omira Misoprostol, wandibadde oddamu okugimira kuba enkola yo teyandifunye budde kuginyiga.

Kiki kye nsuubira okuva mu kukozesa Medabon?

Medabon bw’ekozesebwa mu butuufu ekola bulungi nnyo mu kumalawo olubuto. Wabula okumira empeke zino kiyinza okuvaako ebizibu ebimu eby’akaseera obuseera. Mu bino mulimu biyinza okuli:

• okuzimba,
• okuvaamu omusaayi omungi,
• okuziyira,
• okusesema,
• ekiddukano,
• okuwunya okuwulira empewo, n’oku era
• omusujja (6).

Obubonero ng’okuvaamu omusaayi n’okuzimba buba bugenderere era nga busuubirwa, era butera okutandika mu ssaawa 24 eziddako ng’omaze okumira empeke zino kyokka busobola okutwala essaawa 72. Ebizibu bino biyinza okuwulira ng’ekiseera ekizito ennyo kubanga omubiri gwo gugoba olubuto, era oyinza okuba n’omusaayi ogwe’bitole ebinene. Okuzimba okusinga kubaawo mu nnaku bbiri ezisooka ng’omira empeke, naye okuzimba okutono kuyinza okubaawo okusukka awo, era okuvaamu omusaayi n’amabala biyinza okugenda mu maaso okumala wiiki eziwerako oluvannyuma lw’okumira (7).

Waliwo kye nsobola okukola ku buzibu obuva mu Medabon?

Nga bwe kyayogeddwako emabegako, Medabon esobola okuleeta ebizibu ebimu ebitasanyusa ebikwatagana n’okumaliriza olubuto n’okuyisa ebirimu olubuto. Bw’ofuna obulumi n’okuzimba, lowooza ku ky’okumira eddagala lya ibuprofen. Osobola okumira empeke bbiri eza ibuprofen eza 400 mg nga wabulayo eddakiika 30 okumira empeke za Misoprostol okuziyiza ezimu ku okuzimba . Osobola n’okussa mu nkola enkola endala ez’okuddukanya obulumi, gamba ng’okukozesa ekyuma ekibugumya oba okunaabira mu mazzi agookya (7).

Ani atasaanidde kutwala Medabon?

Medabon tezikkirizibwa mu abo abalina embeera zino wammanga:

• olubuto olutali mu nnabaana,
• Olina akaweta (IUD),
• omuwendo gw’omusaayi omutono),
• obuzibu bw’okuvaamu omusaayi oba abantu abali ku ddagala erikendeeza omusaayi, ne
• alergy eri Mifepristone oba prostaglandins nga Misoprostol (8)(9).

Medabon enakwatagana n’eddagala eddala?

Medabon tekwatagana na ddagala lingi, wadde nga waliwo embeera ezimu nga enkolagana erina okulowoozebwako. Tekiri kirungi eri abantu abali ku ddagala lya steroid okumala ebanga (prednisone, dexamethasone) oba eri abantu abali ku ddagala erikendeeza omusaayi eriyinza okuba mu bulabe obw’amaanyi obw’okuvaamu omusaayi (warfarin, heparin, n’ebirala). Waliwo ebirala ebitonotono ebiyinza okukwatagana n’eddagala eryetongodde, naye okusalawo kwetaaga okukolebwa okusinziira ku muntu ssekinnoomu n’enkola y’eddagala.

Ebibuuzo ebitera okubuuzibwa

Ani ayinza okutwala okukozesa Medabon?

Osobola okukozesa Medabon okugyamu okumalawo olubuto olutuuka ku wiiki 13 ng’oli lubuto.

Medabon nsobola okumujawa?

Okufuna Medabon kujja kusinziira ku kifo w’obeera. Kirabika ojja kwetaaga eddagala eriwandiikiddwa okusobola okugifuna mu dduuka ly’eddagala. Tuukirira bakansala baffe ku emailo oba nga oyogera nabo mubuliwo live chat, era bajja kusobola okukuyamba okuzuula omuwabuzi eyeesigika okumpi naawe.

Mu bufunzi

Medabon ngeri etalina ya bulabe era nnungi ey’okumalawo olubuto, ng’ekuwa engeri ey’ekyama ey’okuggyamu embuto awaka. Kirimu eddagala bbiri enkulu, Mifepristone ne Misoprostol, ezikola emirimu egy’enjawulo naye nga mikulu mu nkola y’okuggyamu embuto. Oyinza okufuna ebizibu ebimu, gamba ng’okuzimba n’okuvaamu omusaayi okumala essaawa oba ennaku eziwerako oluvannyuma lw’ekyo. Bwoba olina okubuusabuusa kwonna, osobola okwogera n’omubuulirizi wa safe2choose.