Empeke y’okuggyamu embuto ekozesebwa nnyo okuggyamu olubuto. Empeke y’okuggyamu embuto esobozesa abantu ssekinnoomu okuggyamu embuto awaka oba mu mbeera endala gye baagala. Tekyetaagisa kugenda mu ddwaaliro oba okulabirirwa omusawo w’ebyobulamu. Okugatta ku ekyo, ekola ebitundu nga 95 ku 99 ku buli 100. N’olwekyo, nkola nnungi era nnyangu eri abantu abanoonya okuggyamu embuto1.
Empeke y’okuggyamu olubuto ekola etya?
Empeke y’okuggyamu embuto erimu ebika by’eddagala bibiri eby’enjawulo: mifepristone ne misoprostol. Eddagala lino lyombi lirina enkola ez’enjawulo ezikolagana okuggyamu olubuto.
Mifepristone
Mifepristone ekola ng’ekyusa obusimu obumanyiddwa nga progesterone. Progesterone busimu obukola ku kutegeka omubiri okufuna olubuto. Progesterone akola munda mu nnabaana, nga kino kye kitundu ekibikka munda mu nnabaana. Singa eddagala lya progesterone liri waggulu, munda mu nnabaana ajja kuzimba, ne kireetawo embeera olubuto mwelisobola okukula. Okuva awo, eggi erifunye liyinza okwesimba mu kisenge ekinene eky’omunda ekya nnabaana , ne lisigala awo, ne likula.
Mifepristone ekola nga eziyiza eddagala lya progesterone. Mu kukola ekyo, ekitundu eky’omunda ekya nnabaana kimenyeka. Okutaataaganyizibwa kw’oluwuzi olw’omunda mu nnabaana kiremesa eggi okusimbibwa n’okubeerawo, bwe kityo ne kivaako okuggyamu olubuto2.
Misoprostol
Misoprostol lye ddagala eryokubiri eriri mu “empeke y’okuggyamu embuto”. Oluvannyuma lwa Mifepristone okuyimiriza olubuto okukula, Misoprostol eggyamu olubuto. Kino kikikola nga kikola ebitundu ebikwata ku nnabaana, bwe kityo ne kyongera ku mirundi n’amaanyi g’okukonziba. Okukonziba okw’amaanyi kuyamba okuggyawo olubuto. Omutendera guno gukola okufaananako n’okuggyamu olubuto, kuba guyinza okuleeta obulumi obw’amaanyi mu lubuto1,3,4.
Kiki kye nnina okukola nga sinnamira ddagala lya kuggyamu lubuto?
Okumalawo olubuto kiyinza okuba ekizibu mu mubiri ne mu nneewulira. N’olwekyo, waliwo ebintu ebitonotono by’osaanidde okulowoozaako nga tonnamira ddagala lya kuggyamu lubuto:
- Weeteeke mu mbeera ennungi nga temuli bulabe bwonna. Okumira empeke y’okuggyamu embuto kitera okuleeta obuzibu, gamba ng’okulumwa ennyo n’okuvaamu omusaayi. Ekifo eky’obwannannyini w’owulira ng’olina obukuumi kiyinza okuggyawo ebimu ku bikuleetera okunyigirizibwa ng’oggyamu olubuto.
- Lowooza ku ky’okubeera nomuntu akubelelawo. Ng’oggyeeko obubonero bw’omubiri, okuvumwavumwa mu maka, mu buwangwa, ne mu bantu okusosolebwa okukwatagana n’okuggyamu olubuto kiyinza okufuula enkola eno okuzibuwala. Okubeera n’omuntu akutegeera era akuwagira kiyinza okuba eky’omugaso.
- Beera n’ebikozesebwa ebisobola okuyamba okuddukanya obubonero bwo. Nga bwe kyayogeddwako waggulu, okuggyamu olubuto nga okozesa eddagala kiyinza okuvaako omuntu obutabeera bulungi. Okumira eddagala nga eddagala eriziyiza obulumi eritali lya steroid (NSAID), nga ibuprofen, oba Tylenol kiyinza okuyamba okuddukanya obubonero bw’obulumi. Kyokka tomira aspirin kuba ayinza okwongera okufulumya omusaayi. Osobola okumira eddagala eriweweeza ku bulumi ng’ebula eddakiika nga 30 okumira eddagala lya misoprostol, eddagala ery’okubiri eriggyamu embuto. Paadi y’ebbugumu nayo esobola okukuwa obuweerero. Olina okubela ne paddi eziwelako, kuba osanga ojja kuvaamu omusaayi omungi.
- Weewe obudde okuwummula. Ebizibu by’empeke y’okuggyamu embuto bisobola okumala wakati w’olunaku lumu okutuuka ku ssatu okusinziira ku ddi lwe wamira buli ddagala. N’olwekyo, kakasa nti ofuna obudde okuddukanya obubonero bwo, okuwummula, n’okuwona5.
Kiki ekibaawo mu kiseera ky’okuggyamu olubuto nga okozesa empeke?
Empeke y’okuggyamu embuto ekola mu mitendera ebiri. Mifepristone eremesa olubuto okwongera okukula, ate misoprostol akola ng’efulumya ebigirimu mu nnabaana.
Oluvannyuma lw’okumira Mifepristone ne Misoprostol, omusaayi gunaatandika ddi?
Oluvannyuma lw’okumira Mifepristone, abantu abasinga obungi tebafuna bubonero, wadde ng’abamu basobola okuvaamu omusaayi omutono. Okutwaliza awamu, obulumi obw’amaanyi n’okuvaamu omusaayi bitandika mu ssaawa nga 4-6 oluvannyuma lw’okumira misoprostol. Naye, kiyinza okutandika amangu ddala nga wayise eddakiika 30 ng’omaze okumira misoprostol, naye kiyinza okutwala essaawa 24 okutandika. Okuvaamu omusaayi kufaanana ng’ekiseera ekizitowa ennyo era nga kizimba. Oyinza okulaba ebitole ebinene eby’omusaayi oba ebitundu by’omubiri, ebiyinza okuba eby’obunene obw’enjawulo okusinziira ku bbanga ly’olubuto lwe lwali. Oluvannyuma lwa wiiki 10, oyinza okulaba oba okuwulira embuto oba omwana ali mu lubuto amanyiddwa ng’ayitawo. Ebiseera ebisinga omubiri gwo gumaliriza okugoba ebitundu by’olubuto oluvannyuma lw’essaawa nnya oba ttaano, naye biyinza okumala ebbanga eddene. Okuvaamu omusaayi mu bujjuvu kulina okukendeera oluvannyuma lw’ebitundu by’olubuto okufuluma, naye kiyinza okumala ennaku eziwera. Bw’oba tofuna musaayi mu ssaawa 24 ng’omaze okumira Misoprostol, tuukirira omusawo wo oba tiimu yaffe eya bankasala.
Mu wiiki eziddirira okuggyamu olubuto, kya bulijjo okugenda mu maaso n’okuvaamu omusaayi n’amabala, kiyinza okubeerawo okutuusa lwo’genda mu nsonga eziddako, ebiseera ebisinga bibaawo mu wiiki 4-6. Osobola okuddukanya omusaayi ng’okozesa paadi, tampon oba ekikopo ky’okugenda mu nsonga. Wabula okukozesa paadi kiyinza okukuyamba okulondoola obungi bw’omusaayi gw’ovaamu6 .
Butya bwowulira nga okozeseza empeke okuggyamu olubuto?
Ng’oggyeeko okuvaamu omusaayi, akabonero akalala akakulu ak’okuggyamu olubuto olw’eddagala kwe kulumizibwa mu diira. Kino, okufaananako okuvaamu omusaayi, kiyinza okumala essaawa eziwerako ne kukendeera oluvannyuma lw’okufulumya ebitundu by’olubuto. Kyokka, okulumizibwa mu diira kuyinza okumala olunaku lumu oba bbiri oluusi.
Abantu ab’enjawulo bajja kuyisibwa mungeri zanjawulo oluvanyuma lwo kukozesa empeke eggyamu olubuto. Ebirala ebitera okuva mu ddagala ly’okuggyamu embuto by’oyinza okufuna mulimu:
- Obutabeera bulungi mu lubuto ne/oba okusesema
- Ekiddukano
- Obukoowu
- Kamunguluze
- Omusujja omutono n’mpewo
- Amabeere agaluma
Obubonero bw’omusujja, okusindikirirwa emmeme nokuwulira empewo bulina okuwona amangu ddala. Kyokka singa obubonero bwo obw’omusujja, okusindikirirwa emmeme, okusesema oba ekiddukano busigala nga bumaze essaawa ezisukka mu 24 ng’omaze okumira empeke esembayo eya misoprostol, genda ew’omusawo. Bino biyinza okuba obubonero obulaga nti omuntu alina yinfekisoni.
Nga bwe kyayogeddwako emabegako, eddagala eriweweeza ku bulumi n’ekyuma ekibugumya bisobola okuyamba okukendeeza ku bulumi. Engeri endala ez’okumalawo ebizibu ebivaamu ziyinza okuli:
- Okumira eddagala eriweweeza ku kusindikirirwa emmeme
- Okubeera n’omuntu akusiiga omugongo
- Okunaaba
- Okutuula ku kaabuyonjo
Amangu ddala ng’owulira bulungi, oyinza okuddamu okukola emirimu gyo egya bulijjo gamba ng’okukola oba okukola dduyiro.
Ng’oggyeeko obubonero obw’omubiri obw’empeke y’okuggyamu embuto, abantu bangi ssekinnoomu bajja kufuna enneewulira ez’enjawulo oluvannyuma lw’okuggyamu embuto. Wadde ng’abamu bajja kuwulira obuweerero, abalala bayinza okwejjusa oba ennaku. Kino kya bulijjo ddala, wabula, singa embeera yo ekosa obulamu bwo obwa bulijjo, lowooza ku ky’okwogera n’omukugu mu by’obulamu bw’obwongo6.
