Omubiri gwo gukyuka eggi nensigo bwe byegatta ate nebiyingila mu nnabaana olw’enkyukakyuka mu busimu. Oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto, oyinza okusanga ebisigaddewo ebiva mu lubuto okumala wiiki eziwerako. Kino kya bulijjo kuba kiyinza okutwala ekiseera obusimu bwo okudda mu mbeera eya bulijjo. Empeke z’okuggyamu embuto zikola bulungi nnyo mu kuggyamu olubuto, era emikisa gy’okuba okyalina olubuto mitono nnyo.
Kyokka, mu mbeera ezimu ezitatera kubaawo, okuggyamu olubuto kuyinza okulemererwa, era olubuto luyinza okusigalawo ne bw’oba amaze okumira empeke z’okuggyamu olubuto. Kikulu okubeera obulindaala ku bubonero obulaga nti olubuto lukyakula osobole okubako kyokola mu bwangu ddala singa oba okyali lubuto. Ekitundu kino kijja kunnyonnyola obubonero bw’olubuto olukyakula oluvannyuma lw’okukozesa enkola y’okuggyamu embuto osobole okubeera bulindaala.
Okuggyamu embuto mu ngeri etali ya bulabe ngeri nnungi nnyo ey’okugyawo olubuto. Embuto ezigibwamu mu ddwaaliro zikolebwa nga bayita mu nkola y’obujjanjabi. Enkola zino zikola ebitundu 99 ku 100 mu kuggyawo olubuto, ekitegeeza nti emikisa gy’okuba ng’okyali lubuto oluvannyuma tegitera kubaawo.
Okuggyamu embuto n’empeke kikola kwenkana wa?
Empeke y’okuggyamu embuto nkola nnungi era erimu okumira eddagala ekika kimu oba bibiri eby’enjawulo, erimanyiddwa nga Misoprostol ne Mifepristone. Engeri empeke zino gye zikolamu ejja kusinziira ku bintu bisatu ebikulu: wiiki z’olubuto, omuwendo gw’empeke z’omira n’engeri gye zikozesebwamu. Mu budde obutuufu, okuggyamu embuto n’empeke kikola nnyo. Kyokka embuto ezimu zijja kwetaagisa eddagala eddala oba enkola endala ez’okuggyamu embuto okusobola okuggyamu olubuto obulungi. Okutwalira awamu, empeke y’okuggyamu embuto ekola wakati wa bitundu 87 ne 99 ku buli 100 (1).
Okusobola okutegeera omuwendo gw’abaggyamu embuto abalemererwa, okunoonyereza okumu kwekenneenya abakyala 5,000 abaggyamu embuto. Okunoonyereza kuno kwalimu abantu ssekinnoomu abaggyamu embuto ez’ebika byombi omuli empeke y’okuggyamu embuto n’okuggyamu embuto mu ddwaaliro. Wadde ng’okuggyamu embuto mu butali bujjuvu kye kyali ekizibu ekisinga ekyekuusa n’empeke y’okuggyamu embuto, kyabawo emirundi mitono ddala.
Nsobola okwekebeza olubuto okukakasa?
Bw’oba olina okubusa busa nti okyali lubuto oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto, oyinza okukeberebwa olubuto okukakasa. Wabula kikulu okumanya nti okukebera embuto okutali kwa ddwaliro kwesigama ku kubeerawo kw’obusimu bw’olubuto. Obusimu buno busobola okusigalawo ne bwe kiba nti olubuto luvuddemu kubanga omubiri gwo gukyatereera n’okudda mu mbeera eya bulijjo. N’olwekyo, okukebera olubuto mu ngeri ya bulijjo kuyinza okuvaamu alizaati ezitali ntuffu singa kikolebwa nga wiiki nnya tezinnaba kuyitawo oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto. Olw’okuba ofuna alizaati efaanana bweti tekitegeeza nti oli lubuto.
Engeri yokka gy’oyinza okukakasamu oba okyali lubuto kwe kukola akatiivi ew’omusawo w’ebyobulamu. Osobola okunoonya obuweereza buno bw’oba olaba obubonero bw’olubuto oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto.
Bubonero ki obulaga nti okyalina olubuto oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto?
Singa oba okyali lubuto oluvannyuma lw’okukozesa enkola y’okuggyamu embuto, wandiyolesezza obubonero obwa bulijjo obukwatagana n’olubuto. Mu bino mulimu,
- okusindikirirwa emmeme
- okusesema,
- amabeere agaluma
- amabeere amagonvu oba agazimba,
- okweyongera kw’emirundi gy’okufulumya omusulo, era no
- obukoowu.
Okugatta ku ekyo, singa oba okyali lubuto, ekiseera kyo eky’okugenda mu nsonga tekyandizzeemu. Okuggyamu embuto kireeta ensonga empya, ekitegeeza nti ensonga zo zirina okudda mu wiiki nnya oba mukaaga ng’omaze okuggyamu olubuto obulungi. Bw’oba olaga obubonero bw’olubuto oba nga n’okutuusa kati tonnagenda mu nsonga oluvannyuma lwa wiiki mukaaga, tuukirira omusawo wo oba tuukirira omukugu mu kubuulirira abantu ku kuggyamu embuto (1).
Kyokka kikulu okumanya nti engeri ezimu ez’okuziyiza okuzaala ziyinza okukosa okugenda mu nsonga. Ng’ekyokulabirako, IUD esobola okuvaako okugenda mu nsonga emirundi mitono oba obutatambula bulungi mu nsonga. N’olwekyo, bw’oba olina IUD ng’omaze okuggyamu olubuto, kisoboka okuba nti oyinza okukendeera mu mirundi oba amaanyi g’okugenda mu nsonga, oba n’okulekera awo ddala okugenda mu nsonga.
Watya singa mba nkyali lubuto oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto?
Singa kiba nti okyali lubuto oluvannyuma lw’okukozesa enkola y’okuggyamu embuto, waliwo obujjanjabi obulala bw’osobola okufuna.
Okusooka olina okukakasa n’okukebera okwesigika nti olubuto lukyakula. Singa kino kiba bwe kityo, era ng’olubuto terunnatuuka wiiki 13, osobola okumira empeke za Misoprostol eziwera —emu ku ddagala ly’okuggyamu embuto —okuwagira nnabaana okukwata n’okugoba ebirimu mu lubuto. Osobola n’okuddamu okukozesa obujjanjabi obujjuvu obw’okugatta Mifepristone ne Misoprostol. Okukozesa empeke zino omulundi ogw’okubiri oba okusingawo tekitegeeza bulabe bwonna.
Ekirala eky’okukola kwe kuggyamu olubuto mu ddwaaliro okusobola okumalawo olubuto n’okwoza munabaana (3).
Mu bufunzi
Okuggyamu embuto ezisinga obungi ezitali za bulabe zikola bulungi ebitundu 99 ku buli 100, okusinziira ku nkola ekozeseddwa. Wadde ng’ebizibu tebitera kubaawo, mu mbeera ezitali nnyingi, olubuto lusobola okusigala nga lukula ne bw’oba amaze okukozesa enkola y’okuggyamu embuto. N’olwekyo kikulu okumanya obubonero bw’olubuto ng’omaze okuggyamu olubuto osobole okukola ekituufu singa olubuto lukakasibwa nti lukyakula. Bw’oba osuubira oba nga obusabusa nti okyali lubuto oluvannyuma lw’okuggyamu olubuto, tuukirira omusawo wo oba omu ku bankasla baffe ku kuggyamu embuto ku safe2choose.
