Disclaimer: KUNO SI KUWABULWA KWA BASAWO
Misoprostol kye ki era akozesebwa ki?
Misoprostol eri mu kiraasi y’eddagala eriyitibwa prostaglandins era ekozesebwa ku biraga eby’enjawulo mu nkola y’okuzaala n’abakyala. Mu bino mulimu okuggyamu embuto, okuddukanya obujjanjabi bw’okuggyamu embuto, okutandika okuzaala, okungula omumwa gwa nnabaana nga tebanna kwoza munabaana, n’okujjanjaba omusaayi oguvaamu oluvannyuma lw’okuzaala (1; 2; 3; 4).
Olw’okuba ekozesebwa nnyo mu by’obusawo okuziyiza n’okujjanjaba embeera nnyingi, misoprostol eri ku lukalala lw’eddagala ery’omugaso mu kitongole ky’ebyobulamu mu nsi yonna (WHO). Misoprostol ddagala lya manyi kuba liwa okufuna obujjanjabi obw’okuggyamu embuto, ekintu ekikulu ennyo mu kutuuka ku kuggyamu embuto mu ngeri etali ya bulabe era ekola bulungi. WHO eraga enkola z’awaka ez’okukozesa misoprostol awaka, ezimu ku zo zijja kwekenneenyezebwa mu kiwandiiko kino (4;6). Tugenda kwogera kunkozesa ya misoprostol okukozesebwa mu kuggyamu embuto.
Ebyafaayo by’eddagala lya misoprostol
Misoprostol yasooka kukolebwa mu Amerika mu 1973 okujjanjaba amabwa mu lubuto, kye yakola ng’eziyiza okufulumya amazzi amakambwe mu lubuto; naye, yali eleetai ebizibu bingi ku nnabaana ow’olubuto. Engeri misoprostol gye yasooka okukolebwa okujjanjaba amabwa g’omu lubuto, kino kigifudde esinga okugifuna mu mawanga agalina obukwakkulizo mu mateeka.
Mu myaka gya 1980, abanoonyereza mu Bufalansa baakola empeke ya mifepristone, era emanyiddwa nga RU-486, empeke eyinza okumilibwa mu mutendera ne misoprostol okuleetera omuntu okuggyamu embuto. Bufalansa yafuula enkola eno mu mateeka mu 1988, era mu bbanga ttono China, Bungereza ne Sweden ne zigoberera enkola eno. Engeri mifepristone gy’ekozesebwa mu kuggyamu embuto zokka, ebadde nzibu okugifuna mu nsi ezikugirwa mu mateeka.
Misoprostol ekozesebwa etya?
Misoprostol osobola omukozesa yekka oba ng’omugatta wamu ne mifepristone okuggyamu olubuto. Singa ekozesebwa ne mifepristone, mifepristone esooka kumilibwa n’eddirirwa misoprostol oluvannyuma lw’e essaawa 24 naye nga tezisukka ssaawa 48 . Empeke za misoprostol zisobola okuweebwa wansi w’olulimi. Mu budde obutuufu, wandikozesa empeke za misoprostol eziwera omulundi gumu. Okusinziira ku kifo w’oli mu lubuto, oyinza okuddamu enkola eno oluvannyuma lw’essaawa ntono.
Osobola okuyingiza misoprostol mu bukyala?
Engeri esinga okukola obulungi ey’okukozesa eddagala lya mifepristone kwe kumumira. Misoprostol esobola okukozesebwa obulungi mu ngeri ssatu ez’enjawulo: wansi wolulimi, mukamwa, ne mu bukyala.
Wadde ng’okukozesa empeke za misoprostol mu lulimi, mu kamwa oba mu bukyala zikola kyenkanyi, tekiba kirungi kuzikozesa mu bukyala singa ekifo kyo kirimu amateeka oba obukwakkulizo obuziyiza okuggyamu embuto. Kino kiri bwe kityo kubanga oluusi misoprostol esobola okulekawo obubonero obuyinza okulabika eri abakozi b’ebyobulamu singa oba weetaaga obujjanjabi. Okukozesa misoprostol wansi w’olulimi oba mu kamwa tekireka bifaananyi birabika eby’empeke (1).
Empeke za misoprostol mmeka ezirina okukozesebwa?
Omuwendo gwa misoprostol ogulina okukozesebwa okuggyamu embuto mu bujjuvu era mu buwanguzi kisinziira ku oba okozesa misoprostol oluvannyuma lw’okukozesa mifepristone ne wiiki z’olubuto..
Bw’oba okozesa mifepristone ne misoprostol ku lubuto okutuuka ku wiiki mwenda, ebiseera ebisinga empeke nnya eza misoprostol zandibadde zimala. Wabula singa wabaawo obutavaamu musaayi oluvannyuma lw’essaawa 24 ng’omaze okukozesa misoprostol, osobola okukozesa empeke endala nnya..
Bw’oba okozesa mifepristone ne misoprostol ku lubuto wakati wa wiiki 9 ne 13, kirungi okukozesa ddoozi bbiri ez’empeke nnya eza misoprostol (omugatte munaana). Osobola okukozesa empeke za misoprostol nnya, n’olinda essaawa nnya, n’okozesa empeke endala nnya eza misoprostol..
Bw’oba okozesa misoprostol yokka okumala wiiki 13 ng’oli lubuto, ojja kwetaaga empeke za misoprostol 12. Zikozesebwa mu ddoozi eziddako ez’empeke nnya buli luvannyuma lwa ssaawa ssatu.
Ku mbuto ezisukka wiiki 13, osobola okukwatagana n’bankasala aba safe2choose okufuna obuyambi. Ebisingawo n’engeri endala osobola okubisanga wano.
Misoprostol etwala bbanga ki okusaanuuka?
Obudde obwetaagisa misoprostol okusaanuuka kisinziira ku kika kyayo; ebimu bisaanuuka bulungi era/oba mangu okusinga ebirala. Wabula ka kibe nti empeke zisaanuuse ddala oba nedda, kasita empeke zikwatibwa okumala eddakiika 30 mu kkubo lye yalonze, ekyo kye kiseera ekimala okuziyingira mu mubiri. Bw’oba okozesa empeke zino mu kamwa, osobola okumira empeke ezisigadde n’amazzi okumala eddakiika 30.
Misoprostol ekola etya mu mubiri?
Nga bwe kyayogeddwa, misoprostol etera okukozesebwa ng’egattibwa wamu ne mifepristone okuggyamu embuto. Mifepristone asooka kumilibwa kuba ayamba okukomya olubuto ng’aziyiza obusimu obuyitibwa progesterone. Awatali ddagala lya progesterone, olubuto lwa nnabaana lumenyeka era olubuto ne lulekera awo okugenda mu maaso.
Oluvannyuma lwa mifepristone okuziyiza progesterone, ekola embeera ennungi misoprostol gy’asobola okukolelamu. Misoprostol ekola butereevu mu nnabaana okuleeta okukonziba kwa nnabaana ekivaako okufulumya ebintu ebiva mu lubuto.
Ofuna okulumizibwa mu lubuto okumala bbanga ki oluvannyuma lw’okumira misoprostol?
Okulumizibwa mu diira, obulumi obw’ekigero, n’okuvaamu omusaayi ogw’ekigero oba ogw’amaanyi, era nga kiyinzika okuba ng’omusaayi guyitamu, bwe bubonero obutera okulabika ng’oggyamu embuto. Ebiseera ebisinga omusaayi n’okulumizibwa bijja kubaawo mu ssaawa 48 ezisooka oluvannyuma lw’okukozesa misoprostol, naye oyinza okufuna omusaayi ng’ogenda n’okuggwaako okumala ennaku oba wiiki eziwerako.
Obubonero buno bufaananako n’okugenda mu nsonga oba okuvaamu olubuto.
Bw’oba okozesa eddagala lya mifepristone, eddagala lino teritera kuleeta bubonero bwonna. Obubonero obusinga bujja kubaawo oluvannyuma lw’okukozesa eddagala lya misoprostol. Misoprostol esobola okuleeta ebizibu eby’akaseera obuseera, gamba ng’omusujja, empewo, ekiddukano, okusindikirirwa emmeme, okusesema n’okulumwa omutwe. Bw’oba tofuna kintu kyonna ku bino, kiba kya bulijjo ddala. Bw’okola bw’otyo, bino bijja kubula mu ssaawa 24 ezijja oba wansi.
Biki ebiziyiza okukozesa misoprostol?
Waliwo embeera nga tekiba kirungi kukozesa misoprostol ne mifepristone byombi ng’oggyamu olubuto n’empeke. Ebiziyiza bino osobola okubisanga wano.
Bw’oba olina IUD, oyinza okukozesa misoprostol kubanga tekiziyiza; wabula olina okwegendereza nga bukyali. Okuggyamu embuto mu by’obujjanjabi ng’okozesa misoprostol ng’olina IUD kiyinza okukuleetera obulabe obw’amaanyi okusinga obwa bulijjo. Bulijjo kirungi okuggyamu IUD nga tonnaba kukozesa misoprostol okuggyamu olubuto. Kino kitegeeza nti bw’oba oli mu mbeera eno, olina okumanya akabi akali mu mbeera eno. Ebisingawo osobola okubifuna okuva mu bankasala baffe wano.
Mu bufunzi
Misoprostol ddagala ddene era likola bulungi ly’osobola okukozesa ku bubwo okuleetera okuggyamu embuto awaka. Kitera okukozesebwa oluvannyuma lwa mifepristone, eddagala eddala erikozesebwa mu kuggyamu embuto, naye era liyinza okukozesebwa lyokka.
Oluvannyuma lw’okukozesa misoprostol, kya bulijjo okulumwa olubuto olwa wansi, okuvaamu omusaayi n’obulumi obw’ekigero. Obubonero bw’okuvaamu omusaayi busobola okumala ennaku eziwera okutuuka ku wiiki ntono, ate ebizibu ebirala ebya misoprostol bitera okuggwaawo mu ssaawa 24 zokka. Bw’oba oyagala okumanya ebisingawo ku kuggyamu olubuto n’empeke ng’okozesa Misoprostol yokka, tukusaba okebere ekitundu kyaffe eky’ebikozesebwa oba tuukirira bankasala baffe.
